Erdoğan Kara
Boğaziçi Üniversitesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (1995)
İsmin belirttiği nesnenin kime ya da neye ait olduğunu belirten ektir iyelik eki. İstanbul ağzında iyelik ekleri kişi kavramı verir ünlü uyumuna uyar. Birinci tekil şahıs iyelik eki Türkçede “-m” dir ve ünlü uyumuna göre –ım, -im, -um, -üm de olabilir.
baba –>> (Benim) babam “-m”
sakız –>> (Benim) sakızım “-ım”
ev –>> (Benim) evim “-im”
okul –>> (Benim) okulum “-um”
göz –>> (Benim) gözüm “-üm”
Türkçenin gelişim ve değişim evrelerine baktığımızda Muharrem Ergin’e göre “teklik birinci şahıs iyelik eki eskiden beri hep –m olarak kalmıştır*. Ancak Şavşat ve yöresi ağızlarında birinci tekil şahıs iyelik eki anne, baba, nine gibi akrabalık bildiren ve sesli harfle biten kelimelere eklendiği vakit “-y” olur.
Örneğin;
anne –>> anney (benim annem)
baba –>> babay (benim babam)
nine –>> neney (benim ninem)
dede –>> dedey (benim dedem)
abla –>> ablay (benim ablam)
bacı –>> baciy (benim bacım)
hala –>> halay (benim halam)
teyze –>> teyzey (benim halam)
bibi –>> bibiy (benim bibim)
Anney size uğradı mı –>> Annem size uğradı mı?
Gelenlerin içinde teyzey de var dı –>> Gelenlerin içinde teyzem de var dı.
Eğer bu akrabalık kelimesi sesli harfle bitiyorsa birinci tekil şahıs iyelik –m olarak kullanılmaktadır. Örneğin
“kardeş” → kardeşim (benim kardeşim) gibi.
Öte yandan birinci tekil şahıs iyelik ekinden sonra gelen durum eklerinin kullanımında bir farklılık söz konusu değildir:
Anne –>> anney : anneyi (belirtme), anneye (yönelme), anneyin (tamlayan), anneyde (bulunma), anneyden (çıkma).
Şavşat ağzında birinci tekil şahıs iyelik eki olarak kullanılan –y’nin akrabalık belirten ve ünlü ile biten kelimeler dışındaki kelimelerle kullanımı söz konusu değildir. Bu tür kelimelerle de İstanbul ağzında kullanılan –m (birinci tekil şahıs) iyelik eki kullanılmamaktadır. Başka yöre ağızlarında da böyle farklı bir ekin birinci şahıs için kullanımına rastlanmamaktadır.
______________________
*Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basın Yayın Tanıtım, 19. Baskı, 211.
_________________________________________________________________________________
Erdoğan KARA